کارل چاپِک؛ مخترع واژه ربات در جهان - مجله کوروش بزرگ

جهت دریافت مشاوره خدمات طراح کاتالوگ از بهترین و مجربترین طراحان کشور همراه ما باشید. از طراحی تا چاپ کاتالوگ های تبلیغاتی حرفه ای را با بهترین قیمت از ما بخواهید.

صحنه ای از کارخانه ربات سازی روسوم اثر کارل چاپک نویسنده چک در سال 1920

رباتی که چاپک صد سال پیش در این نمایشنامه خلق کرد واقعیتی روشن و هولناک از پدیده ای غیرمعمولی را نشان می دهد که به نوعی تاریخ ماشینی شدن انسان و همنشینی ربات ها با ما در زندگی روزمره است و چاپک با زبانی ساده و روشن سعی در بیان آن دارد.

پنج سال پس از انتشار داستان مسخ کافکا، نویسنده چک و در سال 1920 بود که کارل چاپک هموطن وی دست به خلق شخصیتی به نام ربات زد. انسان مسخ شده در نمایشنامه او یعنی کارخانه ربات سازی روسوم این بار تبدیل به حشره نمی شد بلکه به انسانی مکانیکی بدل می شد. انسانی مصنوعی و در خدمت اهداف بلندپروازانه بشر که برای رفاه و آسایش او خلق شده بود.

ربات از کجا آمد؟

ربات در زبان چکی از ریشه کارِ بدون مزد می آید و به معنای بردگی و بیگاری است. از زمانی که چاپک این واژه را ابداع کرد تا به امروز تغییرات بسیاری در این ماشین ها بوجود آمده است.

سال 1928 و هشت سال پس از اختراع این واژه بود که ویلیام ریچاردز و آلبرت هربرت رِفِل ربات را از کتاب خارج کردند و نمونه واقعی اش را ساختند. نام این ربات اریک بود و در معدود عکس هایی که از آن وجود دارد مشغول سخنرانی برای خیل بی شماری از مردم لندن است.

اریک اولین ربات جهان در سال 1928 در یک نمایشگاه تکنولوژی رونمایی شد

لندنی ها که به تازگی از نمایش چاپک دیدن نموده بودند تحت تاثیر این واژه نوبرانه بودند، بخصوص که بر سینه این ربات عبارت R.U.R نقش بسته بود که مخفف نمایشنامه کارخانه ربات سازی روسوم بود. اریک از جنس آلومینیوم بود و قادر به ایستادن و حرکت دست ها و سر بود. فعالیت ربات در این برهه هنوز جنبه سرگرمی داشت و فعالیت پیچیده ای به او محول نشده بود.

پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1954 بود که جرج دِووُل پیروز شد نخستین ربات مرتبط با زندگی انسان را بسازد. رباتی صنعتی که باعث تحولی در عرصه خودروسازی جهان شد. جرج دول پدر علم رباتیک جهان با این ساخت، ربات ها را از ابزار سرگرمی خارج و آن ها را در فعالیت های روزمره انسانی دخیل کرد.

ربات های سراسر جهان متحد شوید

نمایشنامه ربات های جهانی روسوم در سال 1920 منتشر شد و به تدریج سالن های تئاتر سراسر اروپا را فتح کرد. ملودرام علمی تخیلی چاپک در عرض سه سال به سی زبان جهانی ترجمه شد و واژه ربات را وارد فرهنگ لغات جهان کرد.

ماجرای این نمایشنامه چهار پرده ای در سال 2000 میلادی و در جزیره ای خیالی می گذرد. جزیره ای که کارخانه ساخت ربات های انسان نما در آن واقع شده است.

دانشمندی به نام روسوم به همراه برادرزاده اش دست به خلق انسانی مصنوعی می زنند. هدف از خلق این ربات، جایگزین کردن آن با انسان است. کارگرانی ارزان و فاقد احتیاج های بشری؛ احتیاج هایی همچون خوردن و خوابیدن و عشق ورزیدن.

از آنجایی که این انسان های مصنوعی از روح انسانی بی بهره بودند، دست به نافرمانی نمی زدند و چنانچه سرپیچی می کردند زیر دستگاه پرس می رفتند. با اضافه شدن روح به جسم آهنی ربات ها توسط یکی از دانشمندان است که آن ها علیه کارخانه قیام می نمایند و شورشی سراسری تمام جهان را فرا می گیرد.

ربات ها در اعلامیه ای خطاب به ربات های سراسر جهان انسان را دشمن خود می نامند و تاکید می نمایند که ما از انسان بیشتر می دانیم.

در پرده آخر این نمایشنامه، انسان توسط موجودات ساخته دست خود از میان می رود و تنها دو تن جان سالم به درمی برند. دانشمندی که هواخواه ربات هاست و زنی که دلباخته رباتی با نام نمادین پریموس یعنی نخستین است. پیوند این دو در انتهای داستان ما را به یاد آدم و حوای نخستین در جهانی جدید می اندازد.

ایوان کلیما، نویسنده چک، در مقدمه چاپ انگلیسی نمایشنامه کارخانه ربات سازی روسوم هدف چاپک از نوشتن این اثر را طرح سوالی دانسته که موضوع کل تاریخ جدید جهان است: این اختراع انقلابی، چه اثری بر انسانیت خواهد گذاشت.

نگرانی اصلی چاپک تبدیل ربات به انسان نبود، بلکه بدل شدن تدریجی انسان به ربات هایی بدون روح و فاقد هرگونه خصوصیات غیرضروری بود. انسانی تهی شده که کارل چاپک برای نامگذاری آن سال ها وقت گذاشت.

او در مقاله ای در نشریه چکی Lidové noviny در سال 1933 توضیح می دهد که در ابتدا می خواسته نام انسان های مصنوعی نمایشنامه اش را آزمایشگاهی بگذارد، اما پس از مشورت با یوزف برادر نویسنده و نقاش اش واژه ربات خلق می گردد.

رباتی که زاده شدنش مصادف با ماشینیزمی بود که دوشادوش فاشیسم زندگی بشر را فرا می گرفت. در سال های بعد این پیشگویی از حیطه خلق ربات و بدل شدن کارگران به آن فراتر می رود و ناسیونالیسم خطرناکی که پشت مرز های چک در کمین اروپا بود را نشانه می رود.

از این روست که در آخرین دقایق مرگبار انسان در این نمایشنامه آخرالزمانی، دانشمندان به ایده ساخت ربات ملی می رسند. رباتی بومی در رنگ و زبان های مختلف که نسبت به هم بیگانه می مانند و نمی توانند همدیگر را درک نمایند.

می توان آن ها را با کوچکترین سوتفاهمی بر ضد هم تحریک کرد و بدین ترتیب تمام ربات ها از ربات های دیگر نفرت پیدا می نمایند.

نتیجه اینکه در این برج بابل اتحادی شکل نخواهد گرفت و وقوع شورش منتفی خواهد بود. وضعیتی که هرگز در نمایشنامه اتفاق نمی افتد و در جهانی واقعی است که با تحرکات آلمان نازی پایه گذار جنگ جهانی دوم می گردد و به واقعیت بدل می پیوندد.

نویسنده ای که نگران حذف انسان بود

کارل چاپک تنها نویسنده داستان های علمی تخیلی نبود. او را نویسنده ای همه کاره می دانند که در پی نشان دادن جنبه های مختلف روح انسانی بود. سیاست، اجتماع، علم، باغبانی، سلاح هسته ای و داستان های پلیسی و قصه های بچه ها از جمله قدم های او در این راه بود.

در تمام آثارش او یک هدف را دنبال می کرد: پیدا کردن راه حلی برای رسیدن به امید. امیدی که در اروپای آن برهه زیر سایه فاشیسم رو به رشد در حال رنگ باختن بود.

چاپک با پافشاری بر این دیدگاه ها بود که برخلاف کافکا که از گمنامی به شهرت رسید از شهرت به نفرت و گمنامی کشیده شد. از این رو چاپ و اجرای نمایشنامه کارخانه ربات سازی روسوم تا سال ها در کشورش ممنوع شد. مقامات حزب کمونیست تمایلی به نشر آثار او نداشتند.

چاپک به خاطر انتشار مقاله چرا من دیگر یک کمونیست نیستم در دسامبر سال 1924 مورد خشم مضاعف حزب واقع شد و از عرصه نویسندگان ملی کنار گذاشته شد. او که سمت فقرا و کارگران ایستاده بود در مقاله اش از عدم اعتمادش به حزب پرده برداشت و به کمونیسم و کاپیتالیسم همزمان حمله برد و آن ها را متهم کرد که در حال تبدیل انسان به برده و ربات هستند.

کارل چاپک

مطلبی که پیشتر در ملودرام علمی تخیلی خود کارخانه ربات سازی روسوم آن را هشدار داده و نسبت به حذف انسان در انتهای این بردگی ابراز نگرانی نموده بود. پیشگویی های او از گسترش فاشیسم در اروپا و تهدید آلمان نازی در دهه 30 میلادی سبب شد تا او در لیست حذف انسانی گشتاپو قرار بگیرد.

گشتاپو به دلیل مطالب او، چاپک را دشمن مردم شماره 2 نامید. چند ماه پس از تصرف چکسلواکی توسط آلمان نازی، گشتاپو برای دستگیری چاپک به سراغ او رفت. بی اطلاع از اینکه چاپک چند ماه قبل و در گمنامی بر اثر بیماری ذات الریه درگذشته است.

یک ماه پس از مرگ او و در یازدهم فوریه 1938 تلویزیون بی. بی. سی اقتباسی از نمایشنامه او را به تصویر کشید. این اولین برنامه علمی تخیلی در تلویزیون آن موقع بود. چاپک هفت بار نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات شد، اما هرگز آن را دریافت نکرد.