از داستان شب یلدا چه می دانید؟ - مجله کوروش بزرگ

ایران زمین، از دیرباز سرزمین افسانه ها و داستان های شگفت انگیز بوده است. به همین خاطر، انواع جشن ها، داستان ها و افسانه ها که خاص اقوامی با ریشه های کهن است در فرهنگ ما دیده می شود.

تاریخچه شب یلدا به گذشته های بسیار دور بر می شود. اما قدمت دقیقش معین نیست. بعضی باستان شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می دانند. آن ها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می نمایند. این ظروف دارای نقوش حیوانیِ ماه های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوشِ در کتیبه ها و یافته های باستان شناسی کمیاب اند. اما باستان شناسان معتقدند، می شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد. با همه این ها آنچه به عنوان شب یلدا رسمیت یافته، به حدود 500 سال، قبل از میلاد برمی شود. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است. تقویمی که برگرفته از گاه شماری بابلی ها و مصری ها ست.

یلدا یعنی چه؟

یلدا واژه ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از آنالیز و تحقیق در واژه نامه ها و کتاب های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی، دانشمند همه فن حریف و تقویم شناس، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می نماید و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. کتاب آثار الباقیه نوشته اوست. کتاب به عربی نوشته شده و در حال حاضر، چند ترجمه فارسی از آن منتشر می شود. ابوریحان در این کتاب گاه شماری و تقویم اقوام مختلف را آنالیز نموده است. اگر علاقمند باشید می توانید مراسمات و جشن های اقوام باستان را در این کتاب مطالعه کنید.

دقیقا معین نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ این طور بر می آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده ای از آنان به ایران مهاجرت می نمایند. به دلیل نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می نماید.

شب چله یعنی چه؟

شب چله در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می شود به آن شب چله می گویند.

ایرانیان در زمان های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آن ها دو موقع از سال را به نام چله می شناختند. چله تابستان که از تیر آغاز می شد و چله زمستان که از دی ماه. چله ها هر کدام به دو دوره تقسیم می شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روزِ بعد را چله کوچک می نامیدند.

چله بزرگ زمستان که درست بعد از شب یلدا آغاز می شود؛ آغاز زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می کشد. پس از آن، چله کوچک آغاز و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می رساند. چهار روز سرانجام چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می افتد.

آداب و رسوم شب یلدا چیست؟

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییر چندانی ننموده است.

آتش

قدیم دور کرسی می نشستند. قبل تر از آن دور آتش جمع می شدند و الان بخاری ها مجلس را گرم می نمایند. آتش در گذشته نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاسداشتش انجام می شده است. البته بعضی هم عقیده دارند که آتش را برای رفع کردن نحسی اهریمن و تاریکی روشن می کردند. وظیفه این آتش از بین بردن و فراری دادن تاریکی و نیروهای اهریمنی بوده است.

مثل گویی یا قصه خوانی در شب یلدا

مثل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می شده . به این صورت که خانواده ها در این شب گرد هم می آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می کردند.

مثل قصه های کوچک و داستان های غیر واقعی اند. بیشتر قهرمان های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای تفریح و خوشایند بچه ها گفته و یا نوشته می شوند.

در هر نقطه ای از کشور قصه های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی ها قصه حسین کرد شبستری می خوانند و خراسانی ها بیشتر از داستان های شاهنامه داستان سرایی می نمایند.

فال حافظ در شب یلدا

معمولا در شب های یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی می زند. گرفتن فال حافظ شب یلدا به این ترتیب است که مخاطب فال نیت نموده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را می گوید: ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…

شاهنامه خوانی

جزء جدایی ناپذیر دیگر شب یلدا، شاهنامه خوانی است. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده. جذابیت شاهنامه خوانی به شیوه نقالی چند برابر می شود. متأسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست. باید خیلی خوش شانس باشید که در خانواده تان چنین فردی داشته باشید.