تفاهم نامه 25 ساله با چین و ضرورت بازبینی رویکرد های صنعت نشر - مجله کوروش بزرگ

با ما همراه باشید و با تور چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

عباسعلی وفایی، رایزن فرهنگی ایران در چین درباره بهره مندی صنعت نشر کشورمان از موقعیتی که تفاهم نامه همکاری 25 ساله و قرار داد های آینده فراهم نموده به ایبنا می گوید: برای رسیدن به مطلوب و تحقق قابل قبول اهداف در قالب تفاهم نامه همکاری 25 ساله، احتیاج داریم شرایط فعلی صنعت نشر ایران، را ارزیابی کنیم. آیا قوانین موجود فرصت همکاری را به ما می دهد؟ و آیا این قوانین سلبی هستند یا ایجابی؟

چطور می توان از ظرفیت های تفاهم نامه همکاری 25 ساله ایران و چین، برای افزایش تعاملات فرهنگی بین دو کشور به ویژه در حوزه نشر و کتاب از ملزومات فراوری کتاب تا رفت و آمد های چهره های فرهنگی، بهره برداری کرد؟

زمانی می توان از شکل گیری روابط بین المللی صحبت کرد که کشو ر ها بر اشترکات تمرکز داشته باشیم. براساس مشترکات، زمینه تعامل فرهنگی بر محور کتاب بین ایران و چین مهیا است و تعامل چین با جمهوری اسلامی ایران با پیشینه تاریخی و تمدنی آن و به دلیل اشتراکات فراوان، با ریسک همراه نیست. چین به بحث کتاب و نشر به ویژه در همکاری های بین المللی توجه ویژه ای دارد.

گفت وگوی اهالی نشر، نویسندگان، دانشگاهیان از جمله مباحث قابل توجه در جریان اجرای مفاد فرهنگی کتاب محور تفاهم نامه همکاری 25 ساله ایران و چین است. وجود منابع تاریخی، ایران شناسی، ادبیات، موسیقی، فلسفه، تاریخ تمدن و در مجموع منابع مکتوب فرهنگی، ظرفیت قابل توجهی را برای تعامل دو کشور ایجاد می نماید. همان طور که پیش تر نیز این ظرفیت ها بدون محدودیت وجود داشته است.

چینی ها با سابقه طولانی در حوزه نشر، فراوری کاغذ به شکل امروزی را به خود منتسب می نمایند. در زمینه کتاب سرمایه گذاری های قابل توجهی دارند؛ به عنوان مثال بعضی ناشران حتی با صرف هزاران یورو یا هزاران دلار و صرف وقت فراوان برای یافتن مترجم مسلط، منابع ایرانی مثل ذخیره خوارزمشاهی و یا شفاء بوعلی سینا و همچنین امهات تاریخی، ادبی زبان فارسی از جمله دیوان حافظ، سعدی، مولوی، حکیم نظامی، خیام و بسیاری از آثار عظیم ادبی ایران، بار ها ترجمه و ازسوی ناشران متعدد و فروشگاه های اینترنتی به نیکو ترین وجه عرضه می گردد.

این کتاب ها و یا سایر آثار از کشور های دیگر، با شمارگان بین 5 تا 10 هزار و حداقل 2000 نسخه منتشر شده اند که فروش قابل توجهی هم دارند. یکی از وجوه مشترک کتابی دو کشور، انتشار کتاب تاریخ نویسان چینی درباره ایران است.

براساس مشترکات، برای تقویت تعامل چه گام های عملی را پیشنهاد می کنید؟

فکر می کنم به ایجاد تعامل بین اتحادیه ناشران دو کشور توجه کنیم، البته حضور اعضای اتحادیه کشورمان در چین مورد نظر و استقبال چینی ها نیز قرار گرفته است. در جریان این تعاملات بی تردید فقط بحث فراوری کتاب پیگیری نخواهد شد؛ بلکه می توان با توجه به سرآمدی چین و تنوع فنی در عرصه ارائه خدمات حوزه چاپ و نشر، کاغذ و دستگاه های چاپ، محور گفت و گو ها را گسترش داد. سرعت بالای چین در عرصه فناوری دستگاه های چاپ و نشر مایه شگفتی است. موضوع دیگر، ارتباط نویسندگان دو کشور در قالب انجمن های علمی و ادبی است. ملاقات ها را می توان در قالب ملاقات های سالانه برنامه ریزی کرد که نتیجه آن ایجاد توازن و در نهایت رشد است.

ظرفیت های دانشگاهی در چین فوق العاده بالاست. توجه به این ظرفیت ها و شکل گیری تعامل بین اتحادیه دانشگاهیان دو کشور که در تفاهم نامه همکاری 25 ساله نیز بدان اشاره شده است باید مورد استفاده قرار گیرد. تجربه مسئولیت سرپرستی رایزنی علمی سفارت جمهوری اسلامی ایران علاوه بر رایزنی فرهنگی و تعامل با استادان دانشگاه های چین بهره خوبی در پی داشته است. یکی از مصادیق قابل توجه تعامل فرهنگی این دو کشور، حضور چین به عنوان مهمان ویژه با 230 پدید آور، ناشر و چهره فرهنگی در سی و دومین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بود؛ همچنین حضور ایران به همین عنوان در بیست و چهارمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب پکن.

با توجه به ظرفیت های قابل توجه چین، کوشش می کنم زمینه های فرهنگی در حوزه نشر بین ایران و چین چند برابر افزایش پیدا کند. همچینن پیوند ایجاد شده بین استادان دانشگاه چین و ایران و ناشران خصوصی کشورمان با ناشران چینی را به وسیله رایزنی فرهنگی ایران تقویت کنم. براساس همکاری های اجرا شده مقرر است، با توجه به بودجه اختصاصی دولت چین که برای ترجمه آثار استادان دانشگاه چین به زبان های مختلف، مجموعه آثار بعضی استادان دانشگاه چین برای ترجمه به زبان های مختلف در ایران منتشر گردد. اگر شیوع ویروس کرونا نبود برنامه های زیادی برای انجام و تقویت این تعامل وجود داشت.

به نقش بخش خصوصی و به ویژه اتحادیه ناشران و کتابفروشان اشاره کردید. به نظر شما با توجه به نقایصی که در شکل گیری یک جریان حرفه ای نشر، ازجمله تشکیل اتحادیه کشوری و یا پیوستن به حق انتشار همچنان در کشور وجود دارد، چطور می توانیم در جریان تعاملات بین المللی کتاب محور با چین از موضع ضعف وارد نشویم و به اصطلاح حرفی برای گفتن داشته باشیم؟

چین به عنوان دومین قدرت مالی دنیا شناخته می گردد و آمار ها نشان می دهد این کشور می رود تا به نخستین قدرت مالی دنیا تبدیل گردد؛ بنابراین بسیاری از کشور های دنیا خواهان همکاری متعدد با چین هستند. فکر می کنم برای رسیدن به نقطه مطلوب و تحقق قابل قبول اهداف در قالب تفاهم نامه همکاری 25 ساله، احتیاج داریم شرایط شرایط فعلی صنعت نشر ایران را ارزیابی کنیم. آیا قوانین موجود فرصت همکاری را به ما می دهد؟ و آیا این قوانین سلبی هستند یا ایجابی؟

تشکیل کمیته تخصصی به ویژه با مشارکت اهالی فن برای مشخص اهداف فرهنگی و کتابی تفاهم نامه همکاری 25 ساله لازم است. مقدمات این کار را می توان از موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان یکی از نهاد های زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و متولی بسیاری از جوایز تخصصی حوزه کتاب، شروع کرد. در قالب این کمیته، موضوعات مختلف به بحث گذشته گردد، از جمله اینکه چه قوانین باز دارنده ای وجود دارد و به چه قوانینی برای سرعت بخشیدن به جریان تعاملات احتیاج داریم. پیشنهادات اهل فن در این کارگروه آنالیز و مکانیزم ها برای فعالیت برتر ارائه گردد. تصور می کنم در شرایط کنونی به نگاه نو، تخصصی، بلند مدت در قالب نقشه راه در حوزه نشر احتیاج داریم؛ البته نه فقط در تعامل با چین.

می دانیم ناشران ایرانی با بسیاری از کشور های همسایه همکاری و در آمد خوبی هم دارند. به عنوان مثال، ایران هنوز به کنوانسیون دنیای برن نپیوسته است و با این وجود، بسیاری از کشور های همسایه که احتیاج به بعضی کتاب های ایرانی دارندریال حاضرند رایت کتاب های مورد احتیاج خود را با صرف هزینه های بالا خریداری نمایند. اغلب ناشران با رویکرد سود مالی به این جریان نگاه می نمایند؛ در حالی که با برنامه ریزی بلند مدت، شناسایی و تجمیع احتیاج بازار های بالقوه نشر کشور های مختلف، این تعاملات نظم و سیاق مناسبی می گیرد.

پیگیری های فراوانی برای تقویت تعاملات براساس اشتراکات از جمله در زمینه بر پایی نمایشگاه در زمینه های مختلف، کتاب و نشر، موزه و صنایع دستی، سینما همچنین موسیقی انجام می گردد. صندلی سینمای ایران در چند سال اخیر در چین رشد قابل توجهی پیدا نموده و بازار اقتصاد فرهنگی بسیار خوبی در این زمینه برای ایران شکل گرفته؛ چراکه دریافت اسکار برای هر کشوری به معنای سرآمدی هنری است. چین می داند سینمای ایران نه تنها در آسیا، بلکه در سطح دنیا حرف برای گفتن دارد و در این زمینه سرمایه گذاری می نماید. زمینه برای تعاملات فرهنگی از سوی چینی ها وجود دارد، ما نیز احتیاجمند برنامه ریزی هستیم تا این جریان یک سویه نباشد و بتوانیم فعال ظاهر شویم.

ناشران چینی چه نگاهی به ظرفیت های بازار کتاب در ایران برای آثار پدیدآورندگان خود دارند؟

چین در حوزه فرهنگی، سرمایه گذاری قابل توجهی داشته است و به عرصه فرهنگ، نگاه مالی ندارد؛ چراکه اقتصاد پویای این کشور به پدید آورندگان مجال حضور در بازار های دنیای را می دهد. بنابراین به نظر می رسد پیش ازآنکه به برداشت مالی توجه کند به انتقال فرهنگ توجه دارد. تشکیل کمیته های علمی در دانشگاه های مختلف برای ترجمه آثار چینی به دیگر زبان ها، از جمله مصادیق توجه این کشور به مقوله انتقال فرهنگ است. پیش تر اشاره کردم که این استادان با ناشران و دولت قرار داد منعقد می نمایند و کتاب ها با هزینه دولت و ناشران منتشر می گردد. در این جریان میزان عواید فروش کتاب ها چندان با اهمیت نیست؛ بلکه رویکرد انتقال فرهنگ در اولویت قرار گرفته است. چینی ها پیش از آنکه به تعاملات کتاب محور در عرصه بین المللی به فرصت مالی نگاه نمایند، به عنوان بازار فرهنگی نگاه می نمایند که رویکرد قطعی آن ها است.

راه تبدیل شدن به قدرت دنیای از راستا های متعددی عبور می نماید و یکی از این راستا ها، شناساندن و تزریق داشته های فرهنگی خود به دیگران است. این هدف صرفا با تکیه بر اقتصاد محقق نمی گردد. هرچند که در جریان تعاملات مالی چین کالا های فرهنگی هم به کشور های مختلف صادر نموده باشد اما چینی ها می دانند در سال های گذشته در این حوزه حضور قابل توجهی نداشته اند؛ بنابراین شاهد سرمایه گذاری های سنگین فرهنگی در این کشور هستیم. یکی از زمینه های قابل توجه سرمایه گذاری فرهنگی راه ابریشم است.

از جمله جریان های موثر بر انتقال و تقویت بنیان های فرهنگی که چین برنامه های بلند مدتی برای آن دارد، حضور دانشجویان خارجی است. نزدیک به 600 هزار نفر، دانشجوی خارجی در چین مشغول تحصیل اند. درصد قابل توجهی از این دانشجویان که زبان چینی فرا گرفته اند، بعد از بازگشت به کشور شان، به فعالیت های متنوع فرهنگی از جمله ترجمه اشتغال پیدا می نمایند و جریان انتقال فرهنگ چینی را نیز شکل می دهند.

کتاب در چین چه صندلیی دارد و نگاه ما به نشر چین باید چگونه باشد؟

امروزه در اغلب فروشگاه های پوشاک یا لوازم خانگی چین، کتاب فروشی بسیار عظیمی وجود دارد تا کتاب دوستان برای خرید و یا مطالعه کتاب، دورهم جمع شوند. در این محیط، علاقه مندان به کتاب می توانند برای صرف نوشیدنی و یا گفت و گو های فرهنگی کنار هم جمع شوند. حضور در این کتاب فروشی ها لذت بخش و نشانه توجه به کتاب و کتاب خوانی است.

میزان علاقه چینی ها به کتاب موجب شد، حتی سال گذشته با وجود همه گیری کرونا، نمایشگاه کتاب پکن با ابتکارات بسیار قابل توجه برپا گردد. در این نمایشگاه امکان گفت و گو های مشترک برای تبادل رایت کتاب و عرضه کتاب بین ناشران حاضر فراهم شده بود. می دانید که بعضی ناشران چینی دارای رتبه سوم دنیای هستند.

در چین مقوله زبان آموزی و توجه به زبان های مختلف دنیا از اهمیت ویژه ای برخوردار و کرسی زبان فارسی در 16 دانشگاه چین برپا است. علاقه مندان می توانند از مقطع کارشناسی تا دکتری در این رشته تحصیل نمایند؛ بنابراین غایت این تربیت و توجه به زبان های مختلف، ترجمه و نشر کتاب خواهد بود. خوشبختانه تاریخ و فرهنگ تمدن ایرانی در بین فرهیختگان چینی از صندلی ویژه ای برخوردار است. ادبیات معاصر ایران نیز در دهه های گذشته مورد توجه شده و برنامه های خوبی نیز در این حوزه در پیش داریم.

دانشگاه های چین به دلیل اقتصاد فربه و پویای این کشور، بودجه های قابل توجه دولتی را دریافت می نمایند و تنها در یک موسسه پژوهشی و انتشاراتی که چندی پیش مذاکره داشتم اعلام شد، 2200 عنوان اثر درباره ویژگی های مالی، فرهنگی و سیاسی کشور های مختلف از جمله ایران، در قالب مجموعه کتاب آبی منتشر نموده اند. مطالعات ایران شناسی برای فراوری کتاب درباره کشورمان با مرکزیت بخش ایران شناسی دانشگاه استان یوآن چین انجام می گردد و حداقل سالانه یک عنوان کتاب درباره تغییرات و تحولات ایران در زمینه های مالی، اجتماعی و فرهنگی برای دانشجویان و علاقه مندان منتشر می گردد. بنابراین نبض کتاب در چین خوب می زند.