عمارت ساعت؛ یادگاری از شهردار نمونه تبریز - مجله کوروش بزرگ

احداث عمارت بلدیه تبریز بعد از سیل ویران گر

یک تبریزپژوه در خصوص تاریخ احداث عمارت ساعت گفت: بلدیه تبریز، قدیمی ترین بلدیه ایران است، چراکه اولین انجمن ایالتی، همزمان با مشروطیت در این شهر تشکیل شده و این انجمن نیز بلدیه تبریز را برای رتق و فتق امور مردم ایجاد می نماید.

کریم میمنت نژاد با بیان این که در ابتدا ساختمانی را در داخل محوطه عالی قاپو به عنوان ساختمان بلدیه تبریز درنظرمی گیرند که این محوطه همان محوطه فعلی استانداری است، ادامه داد: اما در سال 1313 سیل عظیمی شهر تبریز را فراگرفته و منجر به تخریب بسیاری از خانه ها و از جمله ساختمان بلدیه تبریز می گردد.

وی با بیان این که در آن موقع، ریاست اداره جلیله بلدیه تبریز در دستان آقای حسین قلی جلیلی معروف به ارفع الملک جلیلی قرار داشت، اضافه نمود: پس از این سیل، شهردار وقت تبریز دو کار بسیار مهم را در شهر آغاز می نماید و با توجه به بارش شدید باران و سیل خیز بودن منطقه، تصمیم به احداث مسیل در شهر می گیرد.

وی با تاکید بر این که در این رابطه طرح داده شده و مسیل در چایکنار کنونی اجرا می گردد، ادامه داد: بر اساس این طرح، مهرانه رود در گود قرار گرفته و دور آن نیز سنگ چینی می گردد تا در ایام عادی آب رودخانه از آن جاری شده و در مواقع ضروری نیز محل عبور سیل باشد.

این تبریز پژوه با اشاره به اینکه به علت عمق به وجود آمده در نتیجه احداث مسیل، ضرورت داشت که پل هایی نیز برای تردد مردم از روی مسیل فراهم گردد که پل هایی مثل پل قاری و... بر روی مسیل ساخته می گردد، گفت: احداث این مسیل و تونل ها پروژه عظیمی بود و شهردار وقت با یاری بودجه دولتی و ملی آن را اجرایی کرد.

پل قاری تبریز احداث شده بر روی مسیل(مهرانه رود)

وی با بیان این که ارفع الملک در کنار این مسیل به احداث یک ساختمان برای بلدیه تبریز هم که در جریان سیل آسیب دیده بود، فکر می نماید، گفت: بعد از مکان یابی، گورستان محله نوبر برای احداث عمارت بلدیه تبریز انتخاب می گردد و آودیس اوهانجانیان که یک تحصیل نموده تفلیس و سرمایه دار عظیم بود به عنوان مسئول طراحی این عمارت انتخاب شده و اولین نقشه ها را نیز با مشاوران آلمانی آماده می نماید.

وی اضافه نمود: بر این اساس، در سال 1314 که یک سال بعد از وقوع سیل تبریز است، عملیات احداث عمارت بلدیه تبریز آغاز می گردد؛ در این تاریخ نفوذ و روابط آلمان در ایران زیاد بوده و در تبریز هم کنسولگری داشته و مهندسانی هم داشتند.

میمنت نژاد با بیان این که آودیس از مهندسان آلمانی یاری می گیرد و احداث این ساختمان را آغاز می نماید، گفت: این عمارت طی چهار سال ساخته می گردد و جزو اولین ساختمان ها با تیرهای آهنی در تبریز است، چراکه در آن موقع، تیرآهن به اصلاح مرسوم امروز وجود نداشت و سقف تمام ساختمان ها با تیرهای چوبی ساخته می شد.

وی با اشاره به این که تبریز در آن موقع در راستا راه آهن سراسری قرار گرفته بود، گفت: بر این اساس، تیرهای راه آهن به عنوان تیرهای آهنی در این ساختمان به کار گرفته می گردد.

عمارت بلدیه تبریز، ترکیبی از بنا مدرن و سنتی

وی با تاکید بر این که عمارت شهرداری تبریز، بنایی بسیار زیبا و بی نظیر بوده و ترکیبی از یک بنای مدرن و سنتی است، اضافه نمود: شکل پنجره های این بنا سنتی بوده، درحالی که برج ساعت را هم به عنوان یک نماد مدرن دارد؛ در آن موقع، در تمامی شهرهای مدرن دنیا این برج ها به کار گرفته می شد که در کشورهای مسیحی به عنوان برج ناقوس و در کشورما نیز به عنوان برج ساعت تعبیه می شد.

این تبریزپژوه با بیان این که ساعتی که برای این عمارت در نظر می گیرند از یکی از بهترین شرکت های ساعت ساز که در آن موقع با شرکت ناقوس ساز ادغام شده بود، خریداری می گردد، گفت: در حال حاضر دفتر این شرکت در لندن پابرجا بوده و خدمات پس از فروش خود را برای ساعت هایی که 100 سال قبل در دنیا فروخته، انجام می دهد.

وی با تکذیب شایعاتی مبنی بر این که از ساعت عمارت شهرداری تبریز تنها یک مورد در دنیا وجود دارد، بیان نمود: شرکت مذکور در آن تاریخ شاید بیش از 1000 عدد ساعت شهری درست نموده و نصب نموده است که اکثرا هم مانده اند و هنوز هم خدمات پس از فروش دریافت می نمایند.

وی با بیان این که ساعت خریداری شده نیز در سال 1317 نصب می گردد، گفت: اما حسین قلی خان جلیلی، شهردار وقت تبریز در همین زمان به رحمت خدا می رود و افتتاحیه این ساختمان را هم نمی بیند.

میمنت نژاد در ادامه سخنانش گفت: جالب است که شهردار وقت تبریز که می خواست ساختمانی برای بلدیه تبریز درست کند، برای انجمن شهر تبریز هم ساختمانی در باغ گلستان تدارک می بیند که امروز موسوم به کتابخانه ملی تبریز است؛ همزمان نیز یک خانه به عنوان خانه شهردار احداث می نماید که در خیابان منصور کنونی واقع شده است.

وی با بیان این که وجه مشترک این سه بنا(عمارت بلدیه تبریز، خانه شهردار و ساختمان انجمن تبریز) استفاده از سنگ های بومی اسپراخون در نمای این ساختمان هاست، ادامه داد: عمارت ساعت و ساختمان انجمن شهر تبریز مزین به این سنگ ها بوده و همچنین بر سر درب ورودی خانه شهردار که امروز در حال تخریب است نیز از این سنگ های بومی نصب شده است.

عمارت شهرداری تبریز

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که عمارت ساعت باید به عنوان نماد و نشانه تبریز و بر اساس برنامه ریزی تحت بازسازی های دوره ای و مراقبت اصولی قرار گیرد، گفت: این ساختمان ثبت ملی شده و جزو آثار ملی است، بر این اساس باید به عنوان میراث ملی به خوبی از آن مراقبت کنیم.

این پژوهشگر تاریخ افزود: هر ساختمان قدیمی به یک سری کارهای بازسازیی دوره ای از جمله رطوبت زدایی و جلوگیری از نشت ها را احتیاج دارد.

تصویب و ابلاغ طرح های بازسازیی عمارت ساعت

علیرضا قوچی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز در این رابطه، گفت: طرح بازسازی عمارت ساعت تبریز را که از سوی شهرداری تبریز ارسال شده بود به شورای فنی فرستادیم و پس از آنالیز، تصویب و تایید نموده و به شهرداری ابلاغ نموده ایم.

معاون فنی و عمرانی شهرداری منطقه 8 تبریز هم طی گفت وگویی از آغاز عملیات تیشه زنی سنگ پایه ها، جهت بازسازی دیوارهای محوطه عمارت ساعت اطلاع داد.

عادل پورقربان اضافه نمود: با توجه به فرسودگی پایه های دیوار بیرونی عمارت شهرداری، طی روزهای اخیر عملیات بازسازیی و ساماندهی این پایه ها آغاز و طی آن تیشه زنی سنگ پایه های محوطه عمارت در حال اجراست.

وی تاکید نمود: بر آنیم طی ماه های آینده تمام پایه ها و نرده های دیوار پیرامونی عمارت ساعت را بازسازی و بازسازی کنیم.

وی گفت: جلسات متعددی با مشاور طرح بازسازی عمارت ساعت برگزار و اقداماتی برای ایمن سازی کلی بنا آغاز نموده ایم و امیدواریم با تداوم عملیات بازسازی در عمارت، شاهد ساماندهی اساسی و مانع فرسایش ساختمان شویم.

موزه عمارت شهرداری تبریز

وجود موزه شهرداری در داخل عمارت نیز از دیگر جاذبه های این عمارت است که به موزه شهر و شهرداری های کشور معروف بوده و این موزه به منظور گرامیداشت یکصدمین سالگرد تاسیس اولین بلدیه ایران در تبریز تاسیس شده است.

ایسنا نوشت، همچنین تالارهای مختلفی نیز در داخل عمارت شهرداری تبریز وجود دارند که در دل خود گنجینههای بسیاری از تاریخ را به امانت نگه داشته اند که کتب و اسناد خطی، فرش های قدیمی و نفیس و دوربین های عکاسی قدیمی از جمله آن ها هستند و سیر تحول تاریخی هنر فرش، نشر و عکاسی با گردش در این موزه به خوبی به چشم می خورد.