تصور نقشآفرینی اروپا در برجام جز اتلاف وقت نیست - مجله کوروش بزرگ

با ما سفر کنید و با سفر ارزان به اروپا از قاره سبز دیدن کنید و با دریافت خدمات ویزای شینگن از گردش به دور اروپا لذت ببرید.

از جمله همکاری های مورد انتظار اروپا با آمریکا، موضوع برجام است. اروپایی ها در طول مدت خروج آمریکا از برجام -18 اردیبهشت 97 تاکنون-، به طور لفظی بر پایبندی خود به توافق هسته ای با ایران تاکید نموده اند.

برای مثال، نماینده انگلیس در سازمان ملل جاناتان آلن مدعی است: انگلیس به رغم خروج آمریکا از برجام، به تعهداتش در این توافق پایبند بوده و با راه اندازی ساز و کار مالی اینستکس در کنار فرانسه و آلمان پا را فراتر از تعهداتش گذاشته است!

همچنین در بیانه ای که در تاریخ 14 تیر 99 در سایت وزارت امور خارجه فرانسه منتشر شد، آمده است: به همراه انگلیس و آلمان، ما همچنان به حفظ برجام متعهد هستیم و تعهدات خود را در چارچوب این توافق اجرایی نموده و حتی برای حمایت از تجارت مشروع با ایران فراتر نیز رفته ایم!

علت خوشحالی اروپا از پیروزی بایدن

در صورت پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، فرصتی برای اروپایی ها فراهم می گردد تا دوباره بتوانند به یک کُنشگر مؤثر در نظام بین الملل تبدیل شوند و آن چهره وابسته که در دوران ترامپ آشکار شده بود را مقداری ترمیم نمایند.

در پی همین فرصت، کشورهای اروپایی اقدامات خود را شروع کردند و در اولین قدم سعی در نقش آفرینی میان ایران و آمریکا در مسئله برجام و موضوعات دیگر دارند.

همچنین، وزیر امور خارجه آلمان در پی اعلام پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا از سوی رسانه های کشورش مدعی شد: سیاست های جداگانه کشورهای اروپایی و آمریکا بر سر برنامه هسته ای و موشکی ایران کارآمد نیست و این کشورها باید رویکردی همسو در پیش بگیرند.

هایکو ماس وزیر خارجه آلمان بر این باور است که پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا می تواند باعث افزایش دامنه همراهی و همکاری کشورهای اروپایی و آمریکا در ارتباط با توافق هسته ای سال 2015 با ایران گردد.

کشورهای اروپایی با توجه به شرایط خاصی که دارند و با وجود فرصت به دست آمده سعی در تأمین منافع خود با نزدیک شدنِ هر چه بیشتر به آمریکا دارند.

انگلیس از یک سو به دلیل خروج از اتحادیه اروپا و عدم توافق با این اتحادیه در فاصله 50 روز مانده تا خاتمه دوره گذار، احتیاج شدید به توافق تجاری با آمریکا و همچنین نشان دادن خود به عنوان بازیگری مؤثر در عرصه بین الملل دارد و از سوی دیگر احتیاج فرانسه به یک ژست موجه، هم در داخل کشور خود و هم در خارج، شرایطی را برای آن ها به وجود آورده است که تأمین خواسته هایشان در گِرو نزدیک شدن هرچه بیشتر به آمریکا باشد که البته با نقش آفرینی بین تهران و واشنگتن سعی دارند تا به همین دلیل قدم بگذارند.

اما اگر ایران بخواهد برای اروپا در مناسبات سیاست خارجه خود نقشی قائل گردد، بهتر است اول به تاریخچه اروپایی ها در مذاکرات و فعالیت های آن ها بعد از خروج آمریکا از برجام بپردازد.

تاریخچه فعالیت های اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام

با شروع دوران برجام، پای شرکت های خارجی به فضای مالی ایران باز شد و برخی از رسانه ها با آب و تاب فراوان از ورود شرکت های عظیم اروپا از جمله توتال و ایرباس به ایران اطلاع دادند و از چشم اندازهای مالی قراردادها گفتند. اما با خروج آمریکا از برجام و اعلام بازگشت تحریم های ثانویه طی 180 روز، این شرکت ها به تدریج بدون دردسر و در سایه سکوت رسانه هایی که هیاهو راه می انداختند؛ از ایران خارج شدند، گویی که هیچگاه به ایران نیامده بودند. در حین خروج این شرکت ها از ایران، اروپا فقط تماشاگر این فرایند بود و حتی به ناتوانی خود در حفاظت از این شرکت ها اذعان کرد.

زمان زیادی نگذشت که شرکت ها به این نتیجه رسیدند که نه می توانند معافیت تحریمی بگیرند، نه اتحادیه اروپا می تواند به آنها یاری کند و در نهایت همکاری کردن با ایران در این شرایط برای آینده شان مضر خواهد بود. در 14 خرداد 97، خبرگزاری فرانسه از تصمیم شرکت پژو- سیتروئن برای خروج از ایران اطلاع داد. گروه پژو- سیتروئن در بیانیه ای گفت که فرایند تعلیق فعالیت های مربوط به سرمایه گذاری های مشترک خود در ایران را شروع نموده و برای احترام به قانون تحریم های آمریکا علیه تهران تا ششم اوت (پانزدهم مرداد ماه سال 97) ایران را تَرک می نماید.

مدت زیادی از نشست وین و ارائه بسته پیشنهادی آن نگذشته بود که اظهارنظرهایی از مقامات اروپایی صادر شد که بیش از پیش مُشت خالی آنها در برابر ایران را باز کرد. در نشست وین یک دیپلمات ارشد اروپایی به خبرگزاری رویترز گفت: ما پیشرفت هایی داشته ایم که شامل حفاظت از فروش نفت می گردد، اما این اقدامات به نظر نمی رسد انتظارات ایرانی ها را برآورده کند. این اقدامات تنها به عهده اروپایی ها نیست، بلکه چینی ها، هندی ها و بقیه نیز باید مشارکت نمایند. علاوه بر این، اظهارنظرِ آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان در ملاقات با نخست وزیر چین بسیار تأمل برانگیز بود؛ آنجا که درباره شرکت های خصوصی گفت: شرکت هایی که می خواهند خطر روبرو شدن با اقدامات تنبیهی آمریکا را به جان خریده و به همکاری تجاری با ایران ادامه دهند، خودشان باید تصمیم بگیرند که آیا حاضر به ریسک کردن هستند یا نه.

افزون بر این، در یک اتفاق تأمل برانگیز دیگر، وزارت اقتصاد آلمان انتقال 300 میلیون یورو از منابع بانک ایرانی اروپایی تجارت (EIH) به تهران را به دلیل فشار تحریم های آمریکا به تعویق انداخت. سخنگوی وزارت اقتصاد آلمان در اظهارت تأمل برانگیزی در این باره گفت که این تراکنش توسط واحد نظارت مالی آلمان (Bafin) و واحد اطلاعات مالی اداره گمرک آلمان برای موارد پولشویی و تأمین مالی تروریسم تحت آنالیز است!

در ماجرای اینستکس، علی رغم آنکه تصور می شد قرار است این ساز و کار مقابل تحریم های آمریکا عمل نموده و منافع ایران از برجام را تأمین کند، اما بیانیه 3 کشور اروپایی اثبات کرد که این تصور غلط بوده است.

اوّلاً در بیانیه تأکید شده بود که شروع کار اینستکس با تجارت بشردوستانه است. یعنی تنها قرار است تجارت در حوزه غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را پوشش دهد. این محدودیت به معنای عدم ورود به حوزه تجارت اقلامِ تحریم شده از سوی آمریکا است.

ثانیاً ثبت شرکت اینستکس در اروپا به عنوان یک شرکت خصوصی حکایت از آن داشت که دولت های اروپایی حاضر به حمایت سیاسی از این ساز و کار نیستند. شرکت خصوصی هم تکلیفش روشن است؛ مانند تمام شرکت های خصوصی در کشورهای اروپایی که از تحریم های آمریکا تبعیت می نمایند، اینستکس هم از آن ها تبعیت خواهد نمود.

اذعان کارشناسان و مقامات اروپایی به عدم استقلال در مسائل سیاسی و مالی

بنا به نظر کارشناسان اروپایی، اروپا در مسائل مالی و سیاسی مستقل نبوده و تابع تحرکات ایالات متحده است. به همین دلیل کلمنته ترمه محقق فرانسوی فعال در دانشکده مطالعات پیشرفته علوم اجتماعی در نشستی مجازی که بیست و چهارم مهرماه سال جاری (15 اکتبر) با همکاری اندیشکده چتم هاوس با مؤسسه خاورمیانه برگزار گردید، در قسمتی از سخنان خود گفت: فرانسه و اتحادیه اروپا نمی توانند از شرکت های خود محافظت نمایند. آن ها نمی توانند مانع خروج شرکت های خود از بازار ایران شوند و با وجود این عدم استقلال مالی، درک نمی کنم که ایرانی ها چه انتظاری از اروپا دارند.

همچنین هایکو ماس وزیر امورخارجه آلمان، در مصاحبه ای با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که تصمیم ها توسط دولت آمریکا در کاخ سفید گرفته می شدند، بعد جلوی ما می گذاشتند و ما هم باید با آن ها کنار می آمدیم.

حجم وابستگی اروپا به آمریکا به حدی است که دیگر نباید در محاسبات ایران جایی داشته باشد. در پیشامدهای بعد از خروج آمریکا از برجام مشاهده شده است که اروپا نه تنها نمی تواند در برابر تحریم های آمریکا مقاومت کند و از شرکت ها مقابل تحریم ها محافظت کند؛ بلکه در این امر با ایالات متحده همکاری و همیاری نموده و سعی در حرکت به سوی تأمین منافع آمریکا نیز دارد.

در همین حال روسیه و چین در شورای امنیت با قطعنامه آمریکا مبنی بر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مخالفت نموده و همچنین قطعنامه اروپا و آمریکا علیه برنامه دفاع موشکی تهران را وتو کردند. این دو کشور در قضیه پرونده هسته ای ایران نیز تنها کشورهایی بودند که با قطعنامه شورای حکام در آژانس بین المللی انرژی اتمی مخالفت کردند.

اقدامات روسیه و چین نشان می دهد که آن ها برخلاف اروپا اراده ای مستقل از آمریکا دارند و می توانند در پیشبرد منافع ایران در مناسبات بین الملل مفید باشند. همکاری راهبردی؛ در مقابله با تحریم های آمریکا با چین و روسیه معنا داشته و اندیشکده های غربی نیز به این موضوع اذعان دارند که ایران با همکاری با این دو کشور می تواند فشار تحریم ها را بر اقتصاد خود کم کند.